BIOS i UEFI to dwa sposoby zarządzania uruchamianiem komputera i jego podstawowymi ustawieniami sprzętowymi – niewidoczne na co dzień, ale kluczowe dla poprawnego działania systemu. Stanowią one tzw. oprogramowanie układowe, czyli warstwę pośrednią między sprzętem a systemem operacyjnym. To one uruchamiają komputer, sprawdzają stan podzespołów i inicjują start systemu – zanim użytkownik zobaczy pierwszy ekran pulpitu.
BIOS – klasyczne rozwiązanie z ograniczeniami
BIOS (Basic Input/Output System) to starszy standard, obecny w komputerach od lat 80., działający w trybie tekstowym i oparty na 16-bitowej architekturze. Jego głównym zadaniem jest przeprowadzenie testu POST (Power-On Self-Test), czyli sprawdzenia podstawowych komponentów – takich jak pamięć RAM, procesor, karta graficzna czy dyski – oraz przekazanie kontroli systemowi operacyjnemu.
BIOS przechowuje swoje ustawienia w specjalnej pamięci CMOS, zasilanej przez baterię na płycie głównej. Użytkownik może za jego pomocą zmieniać m.in. kolejność bootowania, parametry procesora czy ustawienia wentylatorów. Jednak BIOS ma poważne ograniczenia – nie obsługuje nowoczesnych interfejsów graficznych, działa wolno, a jego rozpoznawanie dużych dysków twardych kończy się na 2 TB.
To właśnie te bariery doprowadziły do wyparcia BIOS-u przez jego następcę – UEFI.
UEFI – nowoczesna architektura z rozbudowanymi funkcjami
UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) to nowszy i bardziej zaawansowany system, który zastąpił BIOS w większości współczesnych komputerów. Działa w trybie 32- lub 64-bitowym, oferuje interfejs graficzny, obsługę myszy i znacznie większe możliwości konfiguracji. UEFI uruchamia się szybciej, lepiej radzi sobie z wieloma systemami operacyjnymi i pozwala korzystać z dysków o pojemności powyżej 2 TB.
W przeciwieństwie do BIOS-u, UEFI przechowuje dane nie w pamięci CMOS, lecz w specjalnej partycji EFI na dysku – dzięki czemu jest bardziej niezależny od płyty głównej i łatwiejszy w aktualizacji. Obsługuje również zaawansowane funkcje zabezpieczeń, takie jak Secure Boot – mechanizm uniemożliwiający uruchomienie nieautoryzowanego systemu operacyjnego.
Dodatkowym atutem UEFI jest możliwość instalacji systemu z nośników w formacie GPT (GUID Partition Table), co pozwala lepiej zarządzać przestrzenią dyskową i zwiększa kompatybilność z nowoczesnymi technologiami.
Który system masz i jak to sprawdzić?
Współczesne komputery niemal zawsze korzystają z UEFI, choć wiele z nich oferuje tryb zgodności z BIOS-em – tzw. Legacy Mode – na wypadek problemów z instalacją starszych systemów. Aby sprawdzić, jaki system działa na danym komputerze, wystarczy wejść do ustawień oprogramowania układowego przy uruchamianiu – zazwyczaj za pomocą klawisza Del, F2 lub Esc – albo odczytać typ tablicy partycji dysku systemowego.
Różnice między BIOS-em a UEFI są dziś nie tylko technologiczne, lecz także praktyczne – mają wpływ na prędkość uruchamiania systemu, obsługę zabezpieczeń oraz zgodność z nowym oprogramowaniem. Wybór odpowiedniego trybu może zadecydować o stabilności i bezpieczeństwie pracy komputera – zwłaszcza przy instalacji systemu operacyjnego lub zmianach sprzętowych.
